اختلال استخوان‌زایی یا استئوژنز ایمپرفکتا (Osteogenesis imperfectaa) 

که اختصارا به آن OI نیز گفته می شود نوعی بیماری ارثی است که در آن استخوان‌زایی طبیعی مختل می‌شود و استخوان‌ها بسیار شکننده می‌شوند. به این بیماری، استخوان‌زایی ناکامل مادرزادی هم گفته‌اند. در این بیماری مادرزادی، استخوان بسیار ترد و شکننده می‌شود. افراد مبتلا به این بیماری در طول عمر خود دچار شکستگی‌های متعدد می‌شوند. صلبیه اغلب بیماران آبی رنگ است.به این ترتیب شکستگی های متعدد در مبتلایان شایع است و در موارد شدید حتی قبل از تولد (در دوران جنینی) نیز ممکن است ایجاد شود اما موارد خفیف تر ممکن است فقط شامل چند شکستگی در طول زندگی فرد باشد.

بیماری استخوان شکننده چیست؟

استئوژنز ایمپرفکتا یک اختلال استخوانی ارثی و ژنتیکی است که از بدو تولد در فرد وجود دارد و نام بیماری استخوان شکننده نیز شناخته می شود. این بیماری برای اولین بار در نوشته های تاریخی و باستانی توصیف شده است اما اصطلاح لاتین آن توسط آناتومیست هلندی Willem Vrolik در سال 1849 ابداع شد. ترجمه تحت اللفظی آن “تشکیل استخوان ناقص” است. کودکی که با OI متولد می ‌شود ممکن است استخوان‌ های نرمی داشته باشد که به راحتی می ‌شکنند یا استخوان ‌های بدنش به طور طبیعی تشکیل نشده‌ باشد. علائم و نشانه های این بیماری ممکن است از خفیف تا شدید متغیر باشد و دامنه آن در همه افراد به یک شکل بروز نمی کند. علائمی که در انواع مختلف OI یافت می شود شامل آبی شدن سفیدی چشم (صلبیه)، کوتاهی قد، شلی مفاصل، کاهش شنوایی، مشکلات تنفسی و مشکلات دندانی (dentinogenesis imperfecta) است.

انواع استئوژنز ایمپرفکتا

شدت بیماری اختلال استخوان‌زایی در بیماران متفاوت است به طور کلی حداقل 19 شکل شناخته شده استخوان زایی ناکامل در انسان وجود دارد افراد مبتلا به نوع یک این بیماری، تغییر شکل استخوانی کم، صلبیه آبی رنگ دائمی، قد نزدیک به نرمال در بزرگسالی، احتمال کاهش شنوایی بیشتر ار ۵۰درصد در سنین بزرگسالی دارند. بیماران مبتلا به نوع دو اختلال استخوان‌زایی شدت بیشتری از این بیماری نشان می‌دهند و شکستگی‌های متعدد در لگن و زمان وضع حمل دارند. این نوزادان معمولاً مرده متولد می‌شوند و یا به زودی می‌میرند. به طور کلی دارای وزن کم هنگام تولد و میکروملیا (استخوان‌های کوچک غیرعادی) با خمیدگی هستند. در نوع سه چند ژن درگیر هست.

فراوانی این بیماری چقدر است؟

سندروم استخوان شکننده از هر 15000 تا 20000 نفر تنها یک نفر را تحت تاثیر قرار می دهد که آن را به یک بیماری ژنتیکی نادر تبدیل می کند. پیامدهای ناشی از آن به علت ژنتیکی اختلال (نوع آن) بستگی دارد. تخمین زده می شود که 25000 تا 50000 نفر از مردم در ایالات متحده به این بیماری مبتلا هستند.

توارث استخوان شکننده به فرزندان

بیماری استئوژنز ایمپرفکتا قابل انتقال به فرزندان و نسول بعدی است. تا به امروز الگوهای توارث مختلفی برای این بیماری معرفی شده اند که بستگی به جهش در ژن های موثر دارند. این الگوهای توارث به صورت زیر دسته بندی شده اند:

1. توارث اتوزوم غالب

   : هنگامی که این بیماری ناشی از جهش در ژن های COL1A1 یا COL1A2 باشد، توارث اتوزومال غالب برای آن در نظر گرفته می شود. به این معنی که یک کپی از ژن تغییر یافته در هر سلول برای ایجاد علائم این بیماری کافی خواهد بود. بسیاری از افراد مبتلا به نوع I یا نوع 4 این بیماری، پدر یا مادر (یا هر دو) مبتلا دارند. اکثر نوزادان مبتلا به اشکال شدیدتر استخوان زایی ایمپرفکتا (مانند نوع 2 و نوع 3) هیچ سابقه ای از این بیماری در خانواده خود ندارند و به عبارتی “اولین نفر مبتلا” به شمار می روند. در این نوزادان، این بیماری در اثر جهش های جدید (که پراکنده یا اسپورادیک نامیده می شود) در ژن COL1A1 یا COL1A2 ایجاد می شود. نوع V نیز با الگوی اتوزومال غالب به ارث می رسد.

2. توارث اتوزوم مغلوب: سندروم استخوان شکننده به طور معمول الگوی توارث اتوزومال مغلوب دارد. وراثت اتوزومال مغلوب به این معنی است که دو نسخه از ژن در هر سلول باید تغییر کند تا علائم بیماری ظهور کند. والدین یک کودک مبتلا به اختلال اتوزوم مغلوب معمولاً تحت تأثیر قرار نمی گیرند و علامتی ندارند اما هر کدام حامل یک نسخه از ژن تغییر یافته هستند (پدر و مادر ناقل). انواع 6 تا 8 از این الگوی وراثت پیروی می کنند.

3. وراثت وابسته به ایکس مغلوب: انواع دیگر این بیماری با الگوی وابسته به X مغلوب به ارث می رسند. اگر ژن جهش یافته ای که باعث این اختلال می شود روی کروموزوم X (یکی از دو کروموزوم جنسی در هر سلول) قرار داشته باشد، بیماری مرتبط با X در نظر گرفته می شود. در مردان که فقط یک کروموزوم X دارند، جهش در تنها کپی ژن در هر سلول برای ایجاد علائم این بیماری کافی است (یعنی مردان اگر این جهش ژنی را داشته باشند، قطعا علائم را بروز می دهند). اما در زنان (که دارای دو کروموزوم X هستند)، یک جهش باید در هر دو نسخه ژن رخ دهد تا این اختلال ایجاد شود. از آنجا که بعید است که زنان دو نسخه جهش یافته از این ژن داشته باشند، مردان بیشتر از زنان تحت تأثیر اختلالات وابسته به ایکس مغلوب قرار می گیرند. یکی از ویژگی های وراثت وابسته به X این است که پدران نمی توانند آن را به پسران خود منتقل کنند (زیرا باید کروموزوم Y را به پسرانشان بدهند).

تظاهرات بالینی استئوژنز ایمپرفکتا

اصلی‌ترین تظاهر استخوان نرم و شکننده است. پوست ممکن است نازک و آتروفیک شود و حتی نور را عبور دهد و دندان‌ها مستعد پوسیدگی و شکستن شوند و یک رنگ غیرعادی از زرد کهربایی تا خاکستری مایل به آبی دارند. وقتی ملتحمه آبی رنگ بروز می‌کند، یک خصوصیت ویژه و تمییز دهنده بیماریست ودر ۹۰درصد بیماران دیده می‌شود. رنگ‌دانه‌های مشیمیه از خلال صلبیه نازک مشاهده می‌شوند و چندین نمای آبی توصف شده‌اند. سایر ویژگی‌ها شامل اوتواسکلروز (سخت شدن گوش) همراه با کاهش شنوایی که مکن است در طی دومین تا سومین دهه زندگی شروع شوند و ضایعات قلبی عروقی شامل اتساع دریچه میترال همراه با نارسایی، سندرم دریچه میترال سست و نکروز کیستیک مدیای آئورت  هستند.