سندرم دی جرج (22q11.2DS) یک اختلال ژنتیکی می باشد و در مبتلایان به این سندروم، یک قطعه کوچک از کروموزوم 22 حذف شده است. این بیماری، یک بیماری نقص ایمنی اولیه است که در اثر رشد غیر طبیعی سلول ها و بافت های خاص در طول رشد جنین ایجاد می شود. در اثر این رشدهای اندامی و احشایی، غده تیموس ممکن است تحت تأثیر قرار گیرد و تولید لنفوسیت T را مختل کند و در نتیجه تعداد لنفوسیت های T در افراد مبتلا کم و عفونت های مکرر در بدنشان ایجاد خواهد شد.
تعریف سندروم دی جورج
همانطور که از نام دوم آن پیداست، علت سندروم دی جرج (DGS) جهش حذفی ژنتیکی می باشد که به دنبال آن یک نقص ایمنی اولیه را به وجود می آورد. این نقص اغلب (اما نه همیشه) با کمبود سلول های خاص (سلول T)، علائم ظاهری مشخص در چهره، بیماری مادرزادی قلبی و هیپوکلسمی مشخص می شود. تقریباً 90٪ از بیماران مبتلا به DGS حذف کوچکی در کروموزوم شماره 22 در موقعیت q11.2 دارند؛ بنابراین نام دیگر این سندروم، سندروم حذف 22q11.2 است. نام های دیگر عبارت اند از سندروم ولوکاردیو صورت و سندروم ناهنجاری صورت conotruncal.
علت سندروم دی جرج چیست؟
شاید بخواهید بدانید چه اتفاقی می افتد که به ناگهان یک قسمت از کروموزوم 22 حذف شده و فرزندتان به این بیماری مبتلا می شود. بافتی که به طور غیر طبیعی در طول رشد جنین تشکیل می شود علت سندروم دی جرج است. در بیشتر موارد، این ناتوانی مادرزادی (در بدو تولد) زمانی اتفاق می افتد که قطعه کوچکی از کروموزوم 22 حذف شده باشد (Deletion mutation). قسمت آسیب دیده کروموزوم 22 شامل ده ها ژن مربوط به توسعه و تکامل چندین سیستم در بدن است و هنگامی که بخشی از این کروموزوم از بین می رود، اندام ها و سیستم های مرتبط به طور طبیعی رشد نمی کنند. همچنین اکثر کودکان مبتلا در اثر حذف قطعه ای از کروموزوم 22 تقریباً 40 ژن را از دست می دهند که محققان هنوز عملکرد دقیق بسیاری از این ژن ها را نمی دانند. ولی به عنوان مثال از دست دادن ژن TBX1 در کروموزوم 22 ممکن است باعث شایع ترین علائم فیزیکی این سندروم در مبتلایان شود (مثل مشکلات قلبی و شکاف کام). از دست دادن یک ژن دیگر به نام COMT همچنین ممکن است موجب بروز مشکلات رفتاری و بیماری های روانی در مبتلایان شود. تعداد کمی از موارد سندروم دی جورج ارثی هستند و از والدین به فرزند منتقل می شوند؛ با این حال اغلب اوقات جهش (تغییر) ژنی که باعث سندرم دی جورج می شود به طور تصادفی اتفاق می افتد (حدود 9 مورد از 10 مورد). یعنی جهش حذفی در زمان بارور شدن تخمک وجود داشته است یا در اوایل رشد جنین در رحم مادر رخ می دهد. این بدان معناست که اکثر کودکان مبتلا به این اختلال هیچ سابقه خانوادگی آن را ندارند.
فردی که سندروم دی جرج دارد می تواند آن را به فرزند خود انتقال دهد!
درست است که گفتیم علت سندروم دی جرج ارثی نیست و اغلب افراد هیچ سابقه خانوادگی ای از این بیماری نداشته اند اما این جمله تا زمانی صدق می کند که هیچ فرد بیماری در خانواده وجود نداشته باشد! به این ترتیب با به دنیا آمدن اولین فرزند مبتلا به این سندروم، شرایط متفاوت خواهد شد به طوریکه فرد مبتلا به این بیماری می تواند آن را به فرزندان خود منتقل کند. هنگامی که این بیماری ارثی شود، سایر اعضای خانواده نیز ممکن است تحت تأثیر قرار گیرند. فردی که این حذف کروموزومی را دارد با احتمال 50 درصد (1 در 2) شانس دارد که این مشکل را منتقل کند. بنابراین هر دو والد می توانند خون خود را برای جستجوی حذف احتمالی از طریق تست کاریوتایپ آزمایش کنند.
علائم سندروم دی جرج چیست؟
گذشته از علت سندروم دی جرج ، علائم این بیماری حتی در بین اعضای خانواده ممکن است بسیار متفاوت باشد. حداقل 30 علامت در این اختلال دیده شده است و اکثر کودکان فقط برخی از علائم را دارند. شایع ترین علائم سندرم دی جرج عبارت هستند از:
- نقایص قلبی: معمولاً از بدو تولد وجود دارند (مادرزادی) و شامل انواع نقایص قلبی است. این نقایص معمولاً آئورت و بخشی از قلب را که آئورت از آن ایجاد می شود درگیر می کنند. در برخی از بیماران، نقایص قلبی ممکن است بسیار خفیف یا اصلا وجود نداشته باشد.
- مشکلات دهان: این مشکلات شامل شکاف کام و لب است که به آن نارسایی ولوفارنکس نیز گفته می شود. این شکاف ها می توانند باعث مشکلات گفتاری و مشکل در تغذیه شوند (به طوریکه گاهی اوقات موجب بازگرداندن غذا از طریق بینی می شوند).
- مشکلات گوش: شامل عفونت گوش میانی و یا کم شنوایی می شود.
- سطوح پایین کلسیم در خون یا هیپوکلسمی: کاهش سطح کلسیم به دلیل مشکلات غدد پاراتیروئید ایجاد می شود و می تواند باعث تشنج گردد. در برخی موارد، ناهنجاری پاراتیروئید اصلاً وجود ندارد، یا نسبتاً خفیف است یا فقط در مواقعی مانند ابتلا به بیماری شدید یا انجام عمل جراحی مشکل ایجاد می کند. نقص پاراتیروئید اغلب با گذشت زمان کمتر می شود.
- مشکلات سیستم ایمنی: این مشکلات می توانند خطر ابتلا به عفونت را افزایش دهند.
- اختلالات خودایمنی: بیماران مبتلا به DGS به بیماری خودایمنی با نرخی بالاتر از جمعیت عمومی مبتلا می شوند. بیماری خودایمنی زمانی رخ می دهد که سیستم ایمنی به اشتباه به بدن حمله کند و آن را مهاجم تلقی نماید. شایع ترین بیماری های خودایمنی در مبتلایان دی جرج عبارت است از: ترومبوسیتوپنی پورپورای ایدیوپاتیک (آنتی بادی علیه پلاکت ها)، کم خونی همولیتیک خود ایمنی (آنتی بادی علیه گلبول های قرمز خون)، آرتریت خود ایمنی و بیماری خود ایمنی غده تیروئید.
- مشکلات ستون فقرات: شامل انحنای ستون فقرات (اسکولیوز) و مشکلات مربوط به استخوان های گردن یا قسمت فوقانی کمر است.
- مشکلات یادگیری: از جمله تاخیر در یادگیری راه رفتن یا صحبت کردن، ناتوانی های یادگیری و مشکلاتی مانند اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) و اوتیسم.
- افزایش خطر ابتلا به بیماری های روانی: این شامل اضطراب، افسردگی یا اسکیزوفرنی در بزرگسالی است.
- مشکلات تغذیه: ممکن است به دلیل شکاف کام، رفلاکس معده به مری یا سایر مسائل رخ دهند.
- مشکلات کلیوی: ممکن است شامل وجود یک کلیه با شکل غیر طبیعی یا عدم وجود یک کلیه بروز کند.
- قد کوتاه: کودکان و بزرگسالان ممکن است کوتاهتر از حد متوسط باشند.
چهره کودکان مبتلا به سندروم دی جرج چگونه است؟
ویژگی های صورت کودکان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- گوش های کوچک که در قسمت بالایی مربعی هستند
- پلک های غیر طبیعی
- شکاف لب، شکاف کام یا هر دو
- صورت ناهموار (نامتقارن) هنگام گریه کردن
- دهان، چانه و نواحی کناری نوک بینی کوچک هستند
در حالی که علت سندروم دی جرج در اکثر بیماران مبتلا یکسان است (حذف قطعه کوچکی از کروموزوم شماره 22)، اما علائم این نقص در همه مبتلایان به یک شکل ظاهر نمی شوند. به عنوان مثال، برخی از بیماران مبتلا به DGS ناهنجاری های قلبی شدید دارند، بعضی ها اصلا ندارند و برخی ناتوانی هایی چشمگیر در یادگیری مسائل و حرکات دارند. گروهی از مبتلایان ممکن است هیچ کدام از این علامت ها را نشان ندهند و به این تعدد علائم “تغییرپذیری فنوتیپی” (phenotypic variability) گفته می شود. به این ترتیب تنوع فنوتیپی گسترده ای در بیماران مبتلا به سندرم دی جرج وجود دارد.
تشخیص و درمان سندروم دی جرج بر عهده تیم پزشکی متشکل از متخصصین ژنتیک، قلب، ارتوپدی و گوش و حلق و بینی است. با توجه به اینکه این بیماری در افراد مختلف علائم متفاوتی ایجاد می کند، در نتیجه پروسه درمانی برای هر فرد فرق می کند و پزشکان تعیین می نمایند که هر مبتلا چه مسیری را برای درمان در پیش بگیرد.
چگونه بفهمیم فرزندمان سندروم دی جرج دارد؟
در برخی از کودکان، تمام علامت های کلاسیک وجود دارد و تشخیص DGS خیلی زود انجام می شود. در افراد دیگر ممکن است همه اندام ها و بافت های بدن تحت تأثیر قرار نگیرند و آن هایی که درگیر هستند ممکن است به درجات مختلف آسیب ببینند، به طوری که علائم خفیفی به وجود بیاید و تشخیص تا اواخر زندگی انجام نشود. به هر حال راهکارهای تشخیصی به صورت زیر خواهند بود:
- معاینه بالینی: تشخیص دقیق می تواند مسیر نهایی درمان سندروم دی جرج را تعیین کند. این تشخیص معمولا بر اساس علائم و نشانه هایی است که در بدو تولد وجود دارد (یا بلافاصله پس از تولد ایجاد می شود). برخی از نوزادان ممکن است دارای ویژگی های چهره باشند که مشخصه DGS است (مانند شکاف لب و کام، گوش های کوچک و مربعی و پلک های افتاده). نوزادان مبتلا ممکن است علائم و نشانه های نقص قلبی را نیز نشان دهند که شامل سوفل قلبی باشد که در یک معاینه فیزیکی معمول تشخیص داده می شود. آنها ممکن است علائم نارسایی قلبی را نشان دهند.
- آزمایش خون: نوزادان مبتلا همچنین ممکن است نشانه هایی از سطوح پایین کلسیم خون را که در نتیجه کم کاری پاراتیروئید است نشان دهند. این مشخصه ممکن است در آزمایش خون معمولی به صورت کم بودن کلسیم خون نشان داده شود، یا ممکن است نوزاد «پریشان» باشد یا در نتیجه کمبود کلسیم دچار تشنج شود. آن ها ممکن است اکسیژن خون کمی داشته باشند و یا به دلیل سطوح پایین لنفوسیت T دچار عفونت شوند.
- تصویربرداری با اشعه ایکس: این آزمایش تصاویری از بافت ها، استخوان ها و اندام های داخلی در دسترس قرار می دهد که می تواند به تشخیص کمک کند.
مطالعات هیبریداسیون درجا فلورسنت (FISH): این آزمایش خون که فیش نامیده می شود (اختصار عبارت Fluorescent in situ hybridization) یک نوع تست ژنتیکی است که به یک نقطه خاص در ناحیه q11.2 موجود در کروموزوم 22 نگاه می کند تا ببیند آیا حذف شده است یا خیر. اگر آزمایش FISH هیچ گونه حذفی را در این ناحیه پیدا نکرد اما فرزند شما علائم سندروم را داشته باشد، معمولاً به مطالعه کامل کروموزوم نیاز است.
- ریزآرایه کروموزومی یا Chromosomal microarray: آزمایش ریز آرایه یا میکرو اری شبیه به آزمایش FISH است اما نگاه کلی تر و دقیق تری به بسیاری از مناطق کروموزوم ها، از جمله کروموزوم 22 می اندازد؛ این تست برای یافتن یک قطعه گمشده در منطق q11.2 مناسب می باشد. در حالت کلی، این تست ژنتیکی بیشتر از تست FISH برای جستجوی حذف انجام می گیرد زیرا تقریباً 90٪ از بیماران با تشخیص بالینی DGS دارای یک حذف کوچک از بخش خاصی از کروموزوم شماره 22 در موقعیت q11.2 هستند که به آن حذف میکرو می گویند.
♥ برای مشاوره با خانم دکتر خالقیان و انجام تست FISH با آزمایشگاه تماس بگیرید ♥
آیا می توان در دوران بارداری فهمید که جنین سندروم دی جرج دارد یا خیر؟
بله! در دوران بارداری نیز می توان به وجود سندروم دی جرج پی برد، اگرچه نمی توانند نشان دهند که فرزند شما چقدر تحت تأثیر علائم آن قرار می گیرد. تشخیص قبل از به دنیا آمدن فرد بیمار بسیار مهم است و می تواند به صورت زیر انجام شود:
- انجام آزمایش پرزهای کوریونی یا CVS در دوران بارداری
- انجام آمنیوسنتز
- تشخیص ژنتیکی قبل از لانه گزینی: نوعی IVF یا لقاح آزمایشگاهی که در آن تخمک ها در آزمایشگاه بارور می شوند و جنین ها قبل از کاشت در رحم برای وجود مشکلات ژنتیکی آزمایش می شوند.
درمان سندروم دی جرج امکانپذیر است؟
متاسفانه در حال حاضر هیچ راهکاری برای درمان سندروم دی جورج وجود ندارد. کودکان و بزرگسالان مبتلا به این عارضه به دقت تحت نظر خواهند بود تا مشکلات را بررسی کنند و در صورت نیاز می توان آنها را در صورت بروز علائم خاص درمان علامتی نمود. هدف از درمان های علامتی، اصلاح نقایص در اندام ها یا بافت های آسیب دیده است بنابراین، درمان به ماهیت نقایص مختلف و شدت آن ها بستگی دارد. راهکارهای درمانی زیر معمولا برای افراد مبتلا به دی جورج مورد استفاده قرار می گیرند:
- آزمایشات منظم برای سنجش شنوایی، آزمایش خون، اسکن قلب و اندازه گیری قد و وزن کودکان
- ارزیابی رشد و توانایی یادگیری آن ها قبل از شروع مدرسه (اگر فرزند شما دارای ناتوانی یادگیری است، ممکن است به حمایت بیشتری در یک مدرسه معمولی نیاز داشته باشد، یا ممکن است از حضور در یک مدرسه خاص بهره مند شود).
- گفتار درمانی برای کمک به مشکلات گفتاری و تغییرات رژیم غذایی برای کمک به مشکلات تغذیه
- فیزیوتراپی برای حل مشکلات قدرتی و حرکتی
- درمان مشکلات پا و ساق پا تحت نظر پزشک متخصص ارتوپد و استفاده از وسایلی در کفش (ارتز) برای کنترل درد ساق پا
- جراحی برای مشکلات شدیدتر؛ به عنوان مثال جراحی برای ترمیم نقایص قلبی یا عمل جراحی برای ترمیم شکاف کام
- ممکن است برای کودک مفید باشد که با یک مددکار اجتماعی، روانشناس یا مشاور صحبت کند
- درمان کمبود کلسیم و کم کاری پاراتیروئید با مصرف مکمل کلسیم و جایگزینی هورمون پاراتیروئید از دست رفته.
- نیاز به درمان نقص لنفوسیت T متفاوت است. اکثر افراد مبتلا به DGS عملکرد لنفوسیت T طبیعی دارند و برای نقص ایمنی نیازی به درمان ندارند. سایر کودکان در ابتدا نقص های خفیفی در عملکرد لنفوسیت T دارند که با افزایش سن بهبود می یابد. در این موارد مقدار کمی از بافت تیموس موجود، عملکرد کافی لنفوسیت T را فراهم می کند.
عوارض مرتبط با سندرم دی جورج چیست؟
کودکان مبتلا به سندرم دی جورج در معرض خطر ابتلا به اختلال طیف اوتیسم یا اختلال کم توجهی بیش فعالی (ADHD) هستند. با افزایش سن، خطر ابتلا به بیماری های روانی از جمله افسردگی، اختلال دوقطبی و اسکیزوفرنی در آنها بیشتر است. سایر عوارض سندرم دی جورج ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- اختلالات خود ایمنی (سیستم ایمنی بدن به سلول های خود آسیب می رساند).
- مشکلات تغذیه به دلیل شکاف لب یا کام.
- اختلال شنوایی و بینایی.
- اختلالات یادگیری به دلیل مشکلات شنوایی و بینایی.
چگونه می توان از بروز سندرم دی جورج جلوگیری کرد؟
شما نمی توانید از بروز سندرم دی جورج جلوگیری کنید. افرادی که سابقه خانوادگی این اختلال را دارند و می خواهند بچه دار شوند باید با پزشک متخصص ژنتیک صحبت کنند؛ مشاور ژنتیک می تواند به شما برای تصمیم گیری در مورد فرزندآوری کمک کند. اگر باردار هستید و یکی از اعضای خانواده تان مبتلا به سندرم دی جورج است، از پزشک خود در مورد غربالگری های قبل از تولد و نوزادی اطلاعات کسب کنید. این آزمایش ها می توانند نشانه هایی از این اختلال مانند ناهنجاری های قلبی و کلیوی را نشان دهند. تشخیص زودهنگام مشکلات می تواند شما و پزشک را قادر سازد تا برای مراقبت و درمان سندروم دی جرج در کودک خود پس از تولد آماده شوید.
جمع بندی
چشم انداز افراد مبتلا به سندرم دی جورج بسته به شدت ناتوانی های مادرزادی آنها متفاوت است. برخی از این شرایط می تواند تهدید کننده زندگی باشند اما با درمان و حمایت های مداوم، بسیاری از افراد مبتلا به سندرم دی جورج زندگی فعال و پرباری دارند. اگر فرزند مبتلایی دارید که در حال درمان سندروم دی جرج است و یا مشکوک به این اختلال می باشد، با ما تماس بگیرید تا پس از مشاوره، تست های مربوطه را انجام دهید.
ثبت ديدگاه